Җенме, ирме?

Шайтан, хәләл җефете кыяфәтенә кереп, хатыны янына килеп йөргән...

Нәнәебез сөйләве буенча, сугыш чорында булган хәл бу. Ул чакта 18-19 яше дә тулмаган кызлар җыелышып, торф чыгарырга йөргән. Шулар арасында, авылыбыздагы берничә иптәш кызы белән, нәнәй дә булган. Көнне төнгә ялгап эшләүгә карамастан, күңелле дә, көлкеле дә, хәтта коточкыч та хәлләрне бик еш искә ала иде ул. Менә шундыйларның берсе хәтердә аеруча уелып калган.

“Әле мәхәббәтнең ни икәнен татымаган яисә ялкынлы хисләрдән янып йөрүче кызлар Фәрдиянең ире турында кич утырып сөйләгән хатирәләрен тыңларга бик күпләп җыелалар иде. Хатирә­ләрен диюем, әле сугышта бит ул, туган җирен, илен саклый. Ялкынлы мәхәб­бәтләре, күркәм туйлары, ничек тормыш көтә башлаганнары турында бик тәмләп сөйли иде ул. Аннары фронттан килгән хатларның берничә, кыска гына өзекләре белән дә бүлешә иде, кулдан-кулга йөртеп укый идек. Менә шулай ямьле кич утырганда Фәрдиянең мәхәб­бәтенә сокланып, мин дә шундый иптәш табып, гаилә корсам иде, дип бик күпләр хыялланганда коточкыч, башка сыймаслык хәлләр булды да инде...

Беркөнне Фәрдия: “Кызлар, минем бит ирем кайтып китте, берничә сәгать кенә күрдем үзен. Кичен кайтып, иртәнгә юлга чыкты инде ул”, – диде. Менә шунда йоклап калганыбызга күпләрнең ачуы килде. Бер күз белән булса да күрә алмадык бит үзен...

Тик икенче кичтән Фәрдия кич утырмас, ире турында сөйләмәс булды. Бөтенләй үз эченә йомыла башлады. Баштарак без аны, уйланып йөридер, үз мәшәкатьләре бардыр, дип уйладык. Сөйлән­дерергә дә тырышкаладык. Ләкин юкка гына иде. Атна үткән саен ул үз эченә ныграк йомыла, бөтенләй кешегә сүз дәшми, ашамый башлады. Чия кебек кызарып-тулышып, чатнап торган матур хатынның төс-кыяфәте дә үзгәрде. Ничектер каты ябыкты, саргайды ул. Күзләре эчкә батып, төссезләнеп калды. Аларда ниндидер коточкыч курку бар иде. Ә беркөнне Фәрдия хәтта торып эшкә дә йөри алмас булды.

Табибка күренергә кыс­тасак та, ул безне тыңламады, ризалашмады. Ничәмә тапкыр аны сөйләндерергә тыры­шуның да, ашарга ташу­ның да файдасы булмады. Фәрдия уйлары белән безнең янда түгел иде. Без ни уйларга да, эш­ләргә дә белмәдек. Сулып баручы хатынны аякка бастыру өмете табибта гына иде. Без аны үзебез чакыртырга булдык.

Беренче килүдә үк шаккатырды безне табиб. “Иптәш кызыгыз сәламәт­леге ягыннан тап-таза. Монда эш башка нәрсәдә. Аның белән күбрәк сөйләшергә, сөй­лән­де­рергә кирәк. Мин дә килермен”, – диде ул.

Хәзер инде Фәрдия безнең белән аралашмаса да, кемнең нинди яңалыгы бар, аңа сөйли башладык. Табиб та килеп сөйләшеп, аралашып утырды. Кичен дә берүзен калдырмаска тырыштык. Эш сәламәт­лектә булмагач, күңел барыбер нидер сизенә, нәрсәдәндер курка иде. Юкка гына булмаган икән шул...

Бер-ике атна үтүгә Фәрдия табиб белән бераз аралаша башлады. Психологик яктан авыргандыр, я булмаса, борчу-мәшәкатьләре күп булып, кайгыргандыр дип күплә­ребез уйлап йөрсә дә, чынбарлыкка без әзер булмаганбыз икән. Бер­көнне Фәрдиянең теле ачылды...

– Ирем кайтып китте дип сөйләгән идем сезгә. Мин беренче көнне аны чыннан да шулай дип уйладым, – дип үксеп, сөйли башлады ул. – Тик икенче көнне дә төнлә килгәч, башта шикләндем, аннары бөтенләй сөйләшәлмәс булдым. Шулхәтле юксынуданмы, сагынуданмы, беренче көнне мин бит аның арты белән борылмавына да, башка нәрсә­ләргә дә игътибар бирмәгәнмен икән. Алдан кыяфәте хас иремнеке кебек булса да, арттан аның эчәкләре чыгып тора, аркасына тотынганда кул бата...

– Ник шундук безгә әйтмәдең? – дидек.

– Ул да минем аң­лавымны белде. “Кешегә сөйләнсәң, үтерәм”, диде. Сез йоклап китүгә көн дә килде, ә таңнан юкка чыга башлады...

“Эченә йомылып саташкан бу Фәрдия, чистый башы эшләми башлаган”, – диючеләр дә булды. Тик җен-пәри, шайтан турында беренчегә генә ишеткән хәл түгел иде бу. Аннары, дөресме-түгелме, Фәр­дияне мондый хәләттә калдырырга ярамаганны аңлый идек. Ничек тә иптәш кызыбызны шайтан тозагыннан коткару юлын эзли башладык. Төнлә алмашлап йокламадык, күб­рәк аның белән сөйләшеп, аны сөйләндереп тордык. Кемдер “Өйдә мылтыктан атсаң, тавыштан курка, шайтан килми”, дигәч, мылтык табып, монысын да эшләдек. Табибның да шайтан турында берен­чегә ишетүе булмагандыр. Ул бөтенләй: “Ыштанны салып, караватның баш-башына суккалап чыгарга кирәк”, – диде. Кем нинди киңәш белде, кулдан килгәнен барысын да башкардык.

Чыннан да, Фәрдия ашый, без сөйләгән хәл­ләрдән көлештерә дә башлады. Иптәш кызыбыз акрынлап кына савыкты.

Без дә, шайтан ия­ләшмәсен, дип, белгән догаларыбызны укып, аякларыбызны бисмиллалап сыйпап ята идек. Кемдер сүгенеп ташларга да күп сорап тормый башлады, имеш, бу да шайтан килмәскә әйбәт була, дип сөйләде нәнәебез.

Моның дөресме, ялганмы икәненә бүген төгәл генә җавап та биреп булмый. Тик шайтан белән бәйле хәлләрне сезнең дә беренчегә ишетүегез тү­гелдер. Булмас димә, дөнья бу...